Πετρελαιο.

Πριν απ' το 1900, το πετρέλαιο το χρησιμοποιούσαν για φωτισμό και η ετήσια παραγωγή του ήταν πολύ μικρή (11 εκ. τόνοι). Τα πετρελαιοφόρα στρώματα εξαντλούνται γρήγορα κι έτσι οι ζώνες της μεγάλης παραγωγής μετατοπίζονται (συνήθως μέσα σε 40-50 χρόνια). Αυτήν τη μετατόπιση όμως δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τα εργοστάσια καθαρισμού του πετρελαίου και οι βιομηχανίες κατεργασίας των πολυάριθμων παραγώγων του. Γι' αυτό, το αργό πετρέλαιο μεταφέρεται απ' τον τόπο που εξάγεται στα εργοστάσια καθαρισμού με σιδηροδρόμους, κυρίως όμως με σύστημα σωλήνων μήκους χιλιάδων χιλιομέτρων.

Στη θάλασσα το πετρέλαιο μεταφέρεται με ειδικά πετρελαιοφόρα πλοία, που διαθέτουν μεγάλες δεξαμενές. Πριν γίνει η θαλάσσια μεταφορά, αφαιρούνται τα ελαφρότερα και πτητικότερα προϊόντα του πετρελαίου (σταθεροποίηση), που κάνουν τη μεταφορά επικίνδυνη, επειδή το ακάθαρτο πετρέλαιο είναι πολύ εύφλεκτο. Επίσης, πριν απ' τη μεταφορά απομακρύνονται και τα θειικά παράγωγα, που προέρχονται απ' τα διαλυμένα αέρια, όπως το υδροθειικό οξύ, για να μη διαβρωθούν οι δεξαμενές μεταφοράς. Οι χώρες όπου υπάρχει πετρέλαιο διαθέτουν εγκαταστάσεις για την απόσταξή του. Έτσι εξάγουν κυρίως τα προϊόντα απόσταξης ή τα παράγωγά τους, που προέρχονται απ' τη βιομηχανική επεξεργασία των αποσταγμάτων. Ορισμένες όμως χώρες, όπως η Βενεζουέλα, η Αραβία, το Ιράκ κλπ, εξάγουν και μεγάλες ποσότητες αργού πετρελαίου, είτε γιατί οι εγκαταστάσεις απόσταξης δεν είναι επαρκείς είτε για να εξασφαλίσουν ευκολότερα αγοραστές.

Σήμερα ολόκληρη η οργάνωση της παραγωγής και του εμπορίου του πετρελαίου είναι στα χέρια λίγων οικονομικών οργανισμών. Οι οργανισμοί αυτοί είναι κάτοχοι των πετρελαιοφόρων στρωμάτων, των εγκαταστάσεων απόσταξης του πετρελαίου και του συστήματος μεταφοράς (σιδηρόδρομοι, αγωγοί, πλοία). Οι οργανισμοί αυτοί διακλαδίζονται σε πλήθος μικρότερους, που μ' αυτούς εκμεταλλεύονται τις διάφορες πετρελαιοφόρες περιοχές (εκτός απ' τη Ρωσία).

Επειδή, με τη συνεχή εκμετάλλευση, τα κοιτάσματα του φυσικού πετρελαίου μειώνονται συνέχεια, επιδιώχτηκε η παρασκευή συνθετικού πετρελαίου απ' το λιθάνθρακα. Το συνθετικό όμως αυτό πετρέλαιο είναι ακριβότερο απ' το φυσικό. Τα μεγαλύτερα κέντρα παραγωγής του είναι: η Γερμανία, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ιαπωνία.

Η σύσταση του αργού πετρελαίου ποικίλλει, ανάλογα με τον τόπο εξαγωγής του. Διακρίνουμε τρεις τύπους κυρίως:


Τα αμερικάνικα τύπου Πενσυλβάνιας. Αυτά είναι πλούσια σε παραφινικούς υδρογονάνθρακες
τα ρωσικά τύπου Καυκάσου, πλούσια σε κυκλικούς υδρογονάνθρακες (ναφθένια) και
τα ινδονησιακά, πλούσια σ' αρωματικούς υδρογονάνθρακες.
Υπάρχουν βέβαια, εκτός απ' τις τρεις βασικές κατηγορίες και άλλες ενδιάμεσες. Τα πετρέλαια γενικά, εκτός απ' τις ενώσεις που αναφέραμε παραπάνω, περιέχουν επίσης και ακόρεστους υδρογονάνθρακες, οξυγονούχες ενώσεις και σε μικρότερη αναλογία θειούχες και αζωτούχες ενώσεις και επίσης ιώδιο σε εκμεταλλεύσιμη μερικές φορές ποσότητα. Το αργό πετρέλαιο δέχεται μια συστηματική κατεργασία, που σκοπεύει, απ' τη μια να διαχωριστούν τα διάφορα συστατικά μεταξύ τους στην πορεία της κατεργασίας κι απ' την άλλη να απομακρυνθούν οι ξένες προσμείξεις. Για τον καθαρισμό χρησιμοποιείται συνήθως αραιό θειικό οξύ ή υγρό διοξείδιο του θείου, στη συνέχεια κατεργάζεται με αραιό διαλύματα αλκαλίων για να φύγει το Η2SO4, ή το SO2 και τελικά πλένεται με νερό.

Ο διαχωρισμός των συστατικών μεταξύ τους γίνεται σε ειδικές εγκαταστάσεις, τα διυλιστήρια, με κλασματική απόσταξη. Απ' την απόσταξη παίρνουμε 300 περίπου υποπροϊόντα, που η σύγχρονη χημική βιομηχανία χρησιμοποιεί σαν πρώτες ύλες (για συνθετικές υφαντικές ύλες, πλαστικές ύλες κλπ.).

Σήμερα η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου κατανέμεται σε τρεις γεωγραφικές περιοχές:


Η περιοχή της θάλασσας των Αντιλλών και του νότιου τμήματος των ΗΠΑ. Η περιοχή αυτή παράγει περίπου το 1/4 της παγκόσμιας παραγωγής και περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, το Μεξικό, τη Βενεζουέλα και το Τρινιντάντ
Η περιοχή του Περσικού κόλπου ή περιοχή της Μέσης Ανατολής, που δίνει περίπου το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής. Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει την Περσία, το Κουβέιτ, το Ιράκ και τη Σαουδαραβία
Η περιοχή της Ρωσίας, που δίνει περίπου το 1/6 της παγκόσμιας παραγωγής και περιλαμβάνει τον Καύκασο και τα Ουράλια.
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, τα παράγωγα του πετρελαίου τα χρησιμοποιούσαν σαν οργανικά καύσιμα, ενώ το πλήθος των οργανικών ενώσεων παρασκευαζόταν μ' αποκλειστική πρώτη ύλη τη λιθανθρακόπισσα και το ανθρακασβέστιο. Σήμερα όμως το πετρέλαιο αποτελεί την αφετηρία και τη βάση για την παρασκευή μεγάλου αριθμού οργανικών ενώσεων. Π.χ. παρασκευάζεται βενζίνη με πυρόλυση του πετρελαίου.

Τα αέρια του πετρελαίου, που άλλοτε καίγονταν για χρήσεις του διυλιστηρίου ή ακόμη καίγονταν στον αέρα για να καταστραφούν, αποτελούν σπουδαία πρώτη ύλη για την παραγωγή βενζίνης πολυμερισμού. Απ' το πετρέλαιο επίσης, κατά την πυρόλυσή του, παίρνουμε υδρογόνο, μεθάνιο, προπάνιο, βουτάνιο, βουταδιένιο, βενζόλιο και άλλους αρωματικούς υδατάνθρακες και επίσης αλκοόλη, ακετόνη, γλυκερίνη, χλωροπαράγωγα κλπ.